Langdurige vermoeidheid na Covid-19; hoe komt dat en wat kan je eraan doen?
11 min. leestijd

Langdurige vermoeidheid na Covid-19; hoe komt dat en wat kan je eraan doen?

Twee weken geleden was ik aan de beurt: ik werd bezocht door het coronavirus. Dat wil zeggen: ik was flink verkouden, een beetje grieperig zelfs. Uit nieuwsgierigheid heb ik een test gedaan die aangaf dat ik corona zou hebben. Inmiddels ben ik weer opgeknapt en voel me na een dikke week 'vakantie op de bank' heerlijk uitgerust. Mijn immuunsysteem heeft perfect werk geleverd!

Maar ik weet dat er mensen zijn die lang klachten kunnen houden na een coronabesmetting. Er is zelfs een woord voor: Long Covid. Wat zou er dan mogelijk aan de hand kunnen zijn en wat kan je eraan doen? Ik ben er afgelopen week met mijn nieuwsgierige aard eens diep ingedoken want het heeft alles met energie te maken en dat boeit me.

Deel je dit artikel met mensen waarvan je weet dat ze langdurig klachten hebben? Mogelijk hebben ze er iets aan.

Long Covid; gebrek aan energie na een coronabesmetting

Ik zal je bekennen: toen ik voor het eerst hoorde van Long Covid dacht ik dat het betekende dat mensen meer dan gebruikelijk last van hun longen hadden. Het duurde even voor ik erachter kwam dat het betekende dat mensen langdurig (long is Engels voor lang) klachten behielden. Uiteindelijk viel ook bij mij het kwartje ;-).

Door de enorme aandacht voor het coronavirus komen die langdurige klachten opeens in het volle daglicht te staan.  Maar het houden van langdurige klachten na een virusbesmetting is een allang bekend fenomeen. Google maar eens op Post Viral Syndrome en je krijgt zo'n anderhalf miljard hits! In het Nederlands staat het bekend als Postviraal Syndroom of Postinfectieus Syndroom want langdurige klachten kunnen ook voorkomen na een infectie met een virus of bacterie. Denk aan het veelvoorkomende Epstein-Barr-virus of de Borreliabacterie bij Lyme.  Veel complementair werkende therapeuten zijn hiermee bekend.

Langdurige klachten na een infectie met een virus of bacterie staan al jaren bekend als Postviraal Syndroom of Postinfectieus syndroom; het is geen nieuw fenomeen.

Langdurige vermoeidheid ook al was je niet heel ziek

Het is logisch dat je je doodmoe kunt voelen als je immuunsysteem druk bezig is om een virus uit je lichaam te krijgen. Alle energie in je lichaam is nodig om het virus te bestrijden en je weer beter te maken. Daarom heb je vaak geen honger als je ziek bent: spijsverteren kost je lichaam namelijk heel veel energie.

Maar als deze vermoeidheid langer aanhoudt dan gebruikelijk is er mogelijk iets anders aan de hand. Met langer dan gebruikelijk wordt doorgaans langer dan 4 weken bedoeld. (1)  Is iemand ernstig ziek geweest van een infectie, dan kan dit het weefsel van verschillende organen hebben beschadigd waaronder longen, hart en bloedvaten, nieren of hersenen. Het is logisch dat herstel dan veel tijd, soms jaren, vergt. Opvallend is echter dat Long Covid niet alleen voorkomt bij mensen die ernstig ziek zijn geweest van het virus, maar ook bij mensen die slechts milde klachten hadden.

Ook mensen met milde klachten tijdens de besmetting kunnen Long Covid ontwikkelen


Postviraal-symptomen kunnen heel divers zijn

De lijst van Long Covid klachten is divers. (2) Aanhoudende vermoeidheid is de meest voorkomende klacht. Snel moe zijn en weinig conditie hebben, met andere woorden: gebrek aan energie. Ook hoofdpijn, hoesten, kortademigheid, gewrichtsklachten, spierpijnen en verlies van reuk en smaak komen voor. Maar ook concentratieproblemen, vergeetachtigheid, depressieve klachten en een kort lontje worden regelmatig genoemd.

Wetenschappers zijn nog druk bezig te achterhalen wat de oorzaak is, maar het lijkt erop dat de ontstekingsreactie veroorzaakt door de infectie als het ware in het lichaam achterblijft en actief blijft. Met andere woorden; het immuunsysteem blijft actief. Opvallend is ook dat een oorspronkelijke infectie kan leiden tot ontstekingen in andere organen en gewrichten dan de plek van de eerste infectie; dit wordt reactieve artritis genoemd. De oorspronkelijke ontsteking lokt een volgende uit. Hier zijn vele voorbeelden van. (3)

Het lijkt erop dat het immuunsysteem langdurig actief blijft na de oorspronkelijke infectie en tot een nieuwe ontsteking kan leiden.

covid-19-ontstekingen

Covid-19 zorgt voor een hogere ontstekingsgraad

Toen ik dat las ging er opeens een lampje bij me branden! Tijdens het schrijven van mijn boek Voeding en Immuunsysteem leerde ik dat ons immuunsysteem een infectie in ons lichaam bestrijdt met een ontstekingsreactie.  Denk aan een vinger die ontstoken raakt om de splinter eruit te krijgen.

Een ontstekingsreactie is het 'wapen' van ons immuunsysteem.

Corona zorgt, zoals iedere infectie, voor een hogere ontstekingsgraad in je lichaam. Dit voelen we als we ziek zijn; het is ons immuunsysteem dat keihard werkt om het virus of een bacterie uit ons lijf te krijgen. Zo is koorts een ontstekingsreactie van het lichaam om virussen te doden; ze kunnen namelijk niet tegen deze hoge temperatuur.

Zo'n ontsteking moet echter ook op tijd weer stoppen zoals een brandweer moet stoppen met blussen als het vuur gedoofd is.  Als de ontsteking niet op tijd stopt kan er extra schade ontstaan aan weefsels en organen in plaats van dat er herstel plaatsvindt. Vergelijk het met de brandweer die nog zes weken water blijft spuiten op je huis na een klein binnenbrandje. In plaats van dat je kunt gaan dweilen en opruimen wordt de schade aan je huis alleen maar groter en groter.

Als een ontsteking niet op tijd stopt kan er veel schade ontstaan aan weefsels en organen

Daarbij: Covid-19 sloopt je mitochondriën

Behalve dat een infectie zorgt voor een hogere ontstekingsgraad in het lichaam heeft het ook een desastreus effect op je mitochondriën: de energiefabriekjes in al je lichaamscellen.

Je mitochondriën zijn organellen in al je cellen die zorgen voor de productie van levensenergie, ATP genoemd. Zoals we hebben gezien zijn veel langdurige klachten te herleiden tot gebrek aan energie in het lichaam. Problemen met concentreren, vergeetachtigheid, depressiviteit maar ook een kort lontje kunnen we zien als gebrek aan energie in de hersenen.

Je hersenen gebruiken 20% van de dagelijkse energieproductie van je mitochondriën. Geen wonder dat ze niet goed werken als er te weinig energie wordt geproduceerd.

Virussen dringen lichaamscellen binnen om zich van daaruit te vermenigvuldigen. Uit steeds meer onderzoek (5) blijkt dat een infectie met Covid-19 ervoor zorgt dat de mitochondriën hun werk niet meer goed kunnen doen. Ze worden als het ware door het virus gesloopt. Gebrek aan energie is dus een logisch gevolg.

Twee nare vicieuze cirkels

Het lijkt erop dat mensen met langdurige klachten in twee nare vicieuze cirkels zitten:

1.  Door de infectie met het virus is hun immuunsysteem geactiveerd en heeft gezorgd voor een ontstekingsreactie (de brandweer komt opdagen en begint met blussen). Helaas is de ontstekingsreactie niet op tijd gestopt en gaat sluimerend verder (de brandweer blijft nog weken blussen). Het gaat hier om chronische, verborgen ontstekingen die je vaak zelf niet opmerkt behalve aan het feit dat je veel te moe bent en blijft.

2. Door de chronische ontstekingen in de cellen worden mitochondriën aangetast, waardoor ze te weinig energie kunnen produceren. Slecht functionerende mitochondriën produceren vrije radicalen die op hun beurt ook weer kunnen zorgen voor nieuwe ontstekingen.

Begrijp je de cirkel waar zo iemand in ronddraait, of waar je misschien zelf in zit? Hoe doorbreek je deze vicieuze cirkels? We gaan deze uitdaging aanvliegen van twee kanten, die elkaar versterken:

Verminder ontstekingen en vertroetel je mitochondriën

We gaan er enerzijds voor zorgen dat ontstekingen in het lichaam minder kans krijgen en anderzijds dat mitochondriën weer volop energie gaan produceren. Gelukkig zijn voor beide kanten dezelfde acties nodig!

Laten we eerst kijken hoe we dit met voeding kunnen doen en daarna wat je nog meer zou kunnen doen. Onderstaande opsomming is niet compleet, maar je kunt er wel direct mee aan de slag. Pik eruit wat je het meest aanspreekt en begin daarmee. Hoe meer je aanpakt, hoe meer resultaat je natuurlijk mag verwachten.

Wil je meer hierover lezen, lees dan mijn boek Eet meer energie. Hierin ga ik veel dieper in op hoe je goed voor je mitochondriën kunt zorgen. Heb je last van Long Covid dan kan ik je dit boek van harte aanbevelen.

1.  Stap over van glucoseverbranding naar vetverbranding

Je mitochondriën kunnen van een vetmolecuul twee keer zoveel energie (ATP) maken als van een glucosemolecuul. Bovendien is het een veel 'schonere' bron van energie en zorgt het voor minder ontstekingen in het lichaam.

Het gaat er dus om dat je glucosemoleculen in je voeding veelal vervangt door vetzuurmoleculen. Heel concreet; schrap zoveel mogelijk zoetigheid en bewerkte koolhydraten, waaronder alle broodproducten (sorry!) en vervang ze door heel veel groenten, een beetje fruit, allerlei gezonde vetten en (plantaardige) eiwitten.

Het allerbelangrijkste: zorg dat je lichaam de overstap gaat maken van glucoseverbranding naar vetverbranding

Hier valt heel veel meer over te zeggen. Wil je hier meer over weten; lees dan om te beginnen mijn artikel over het Ketodieet voor vrouwen; klik daarvoor hier.

Wil je weten hoe je dit in de praktijk doet? Volg dan mijn programma Energieboost waarin je leert hoe je de overstap maakt van glucoseverbranding naar vetverbranding. Klik daarvoor hier.

2. Vermijd bewerkte voeding met E-nummers en chemische stoffen

Als er iets is waar je mitochondriën niet tegen kunnen en waar je lichaam op reageert met ontstekingen, dan zijn het wel chemische E-nummers en resten van bestrijdingsmiddelen in voeding. Denk aan synthetische conserveringsmiddelen en geur-, kleur- en smaakstoffen, maar ook de binnenkant van blik of ander verpakkingsmateriaal kan chemische stoffen bevatten. Deze betekenen een rechtstreekse aanslag op je mitochondriën. Vermijd ze zoveel mogelijk. Zelf koken met zoveel mogelijk verse, liefst biologische, producten dus!

Mitochondriën kunnen erg slecht tegen chemische stoffen

3. Gebruik chlorella maar bouw het langzaam op

Waar mitochondriën vooral gevoelig voor zijn, zijn zware metalen. Vooral bruine rijst en granen kunnen besmet zijn met respectievelijk arseen en cadmium. Eet ook daarom niet te veel rijst en granen.

Kwik is een van de meest toxische zware metalen. We kunnen dit binnenkrijgen via amalgaamvullingen. Laat deze professioneel verwijderen als je langdurige (vermoeidheids)klachten hebt. Je kunt eenvoudig zelf testen of er in jouw lichaam sprake is van een zware-metalenbelasting. Klik voor een testje hier.

Het algje chlorella helpt om zware metalen uit het lichaam te verwijderen. Bouw het gebruik hiervan langzaam op; het kan al snel tot ontgiftingsverschijnselen leiden zoals hoofdpijn of een slechte adem.

Laat eens testen of jouw lichaam worstelt met een zware-metalenbelasting. Dit kan een belangrijke oorzaak zijn van extreme vermoeidheid.

veel-water-drinken

4.  Laat het ontstekingsniveau in je lichaam eens meten

Ook al 'voel' je geen ontstekingen, het kan toch zijn dat het niveau van ontstekingen in je lichaam te hoog is. Vergis je niet: flink sporten kan ook zorgen voor verborgen ontstekingen in je lichaam. Was jij altijd sportief maar ben je nu 'gevloerd' door Covid-19? Dan is het zeker interessant dit eens te onderzoeken. Klik hier voor een snelle en eenvoudige thuistest.

5. Drink volop gefilterd water

Topsporters weten dat zelfs een geringe mate van uitdroging al een groot negatief effect heeft op hun prestaties. Niet alleen fysiek maar ook mentaal. De meeste mensen drinken echt te weinig water. Vervang zwarte thee, frisdrank, energiedrank, kant-en-klare sapjes, zuiveldrankjes, alcohol en (te veel) koffie eens een tijdje door water of kruidenthee. Je zult na een dag al een aanzienlijk verschil kunnen voelen.

Filter je drinkwater met een systeem dat ook medicijnresten eruit filtert.

In Nederland zijn resten van vijf geneesmiddelen (waaronder drie antibiotica) in het drinkwater aangetroffen die de veiligheidsnormen overschreden. Mitochondriën kunnen erg slecht tegen bepaalde medicijnen, met name antibiotica. Klik hier voor enkele goede waterfilter-systemen. 

6.  Gebruik supplementen en zie ze als voeding

Mitochondriën hebben heel veel vitaminen en mineralen nodig om goed te kunnen functioneren. Mijn stokpaardje: hoe gezond je ook eet, het is onmogelijk om daarmee voldoende voedingsstoffen binnen te krijgen. Gebruik daarom standaard een basissuppletie van een goede multi, magnesium, vitamine C, vitamine D3 (in combinatie met K2) en omega 3. 

Vitamine D3 en omega 3 zijn beide ontstekingsremmers. Ze staan erom bekend dat je ze nodig hebt om een te zware ontstekingsreactie van je immuunsysteem in toom te houden. Met andere woorden: zij draaien op tijd de kraan van de brandweer dicht! We krijgen ze echt te weinig binnen met onze voeding. Ook deze niveaus zijn met een simpele thuistest zelf te meten. 

Meer tips voor enkele waardevolle supplementen die je echt energie kunnen geven vind je in mijn boeken Voeding en Immuunsysteem en Eet meer energie.

Vitamine D3 en Omega 3 zijn krachtige ontstekingsremmers die ervoor zorgen dat het immuunsysteem op tijd stopt met overactief zijn. We krijgen ze met onze voeding te weinig binnen.

7. Eet maximaal drie keer per dag en ontdek intermitterend vasten

De hele dag door kleine beetjes eten is een belangrijke oorzaak van verborgen ontstekingen in het lichaam. Alle voedsel, hoe gezond ook, is namelijk lichaamsvreemd en roept een ontstekingsreactie op. Beperk daarom bij voorkeur je eetmomenten tot maximaal 3 keer per dag.

Onderzoek ook eens wat intermitterend vasten voor je kan betekenen. Dit betekent eten binnen een bepaalde tijdsperiode en daarbuiten niet eten. Intermitterend vasten zorgt voor vermindering van ontstekingen en oxidatieve stress.

Intermitterend vasten wordt door Dr. Sarah Myhill geadviseerd voor mensen met het chronisch vermoeidheidssyndroom en ME. De reden is om het lichaam grotendeels de energie te laten halen uit vetverbranding.

8. Daglicht en infraroodlicht

Daglicht is de meest onderschatte vorm van voeding. We hebben er iedere dag een flink portie van nodig. Probeer iedere dag minimaal een half uur buiten de wandelen of fietsen. De zon hoeft niet te schijnen, het gaat om het daglicht.

Lukt dit je echt niet in de wintermaanden, denk dan eens aan de aanschaf van een daglichtlamp. Ook infraroodlicht zorgt voor krachtige mitochondriën. Bezoek dus regelmatig een sauna of schaf een infrarood-deken aan.

Infraroodlicht is ook een hele goede manier om te ontgiften van zware metalen.

9. Blijf bewegen en als het kan sporten

Als je heel erg moe bent dan is sporten niet goed voor je; het zal je nog meer uitputten. Maar blijf wel in beweging, het liefst buiten. Voel goed wat je lichaam aan kan en ga niet over je grenzen heen maar zoek die grenzen wel op.

Spiercellen zitten vol met mitochondriën, waarvan niet alleen je spieren profiteren, maar ook de rest van je lichaam. Zodra je voelt dat je er weer aan toe bent: zorg dat je spieren weer gaat gebruiken en af en toe buiten adem raakt. Naarmate we ouder worden raken we spieren kwijt. Blijf in beweging en ga vooral sporten om meer en krachtige mitochondriën te krijgen en zwakke mitochondriën af te voeren.

's Morgens nuchter bewegen (zonder ontbijt dus) activeert het enzym AMP-kinase; dit is het enzym dat in staat is het aantal mitochondriën in je lichaam te vergroten.

10. Hart-breincoherentie: oefenen in je goed voelen

Echte ontspanning is in onze huidige samenleving minstens zo belangrijk als bewegen en sporten. We krijgen bijna allemaal te veel stress op ons bordje. Televisie kijken of een boek lezen is nog geen echte ontspanning; je brein is dan nog steeds bezig.

Mediteren en diep slapen zijn goede manieren om je te ontspannen. Een derde manier is om je hartritme regelmatig te meten en jezelf te oefenen in hart-breincoherentie. Je hart en je brein zijn nauw met elkaar verbonden. Als je hartritme coherent is heeft dit een positief effect op alle cellen van je lichaam inclusief je mitochondriën. Meer hierover vind je op de website van HeartMath Benelux. 

"Vandaag weer duizenden mensen hersteld van corona"

Tot slot: er is het afgelopen anderhalf jaar ongelooflijk veel angst gezaaid rond het coronavirus. Het lijkt erop alsof de overheid en mainstream media niet liever willen dan dat we doodsbang zijn voor dit virus. Wees je ervan bewust dat angst heel slecht is voor je gezondheid.

Het nieuws iedere dag kan ook zijn: "Vandaag zijn er weer duizenden mensen hersteld van corona zonder extra zorg". Wil je dit alsjeblieft in je achterhoofd houden als jij bezoek van virus krijgt? Geen paniek, maar vertrouwen in je lichaam: dat is de helft van het genezingsproces.

1. https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/coronavirus/in-depth/coronavirus-long-term-effects/art-20490351

2. https://www.gezondheidenwetenschap.be/richtlijnen/postinfectieuze-syndromen

3. https://www.gezondheidenwetenschap.be/richtlijnen/postinfectieuze-syndromen

4. https://www.volksgezondheidenzorg.info/onderwerp/chronische-aandoeningen-en-multimorbiditeit

5. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7835331/

6. https://www.pnas.org/content/118/34/e2024358118

Lucy Arts
Door

Lucy Arts

op 05 Jan 2022

Wow Marjolein, dit is wat de mensen graag horen, hier knappen ze van op, dankjewel dat jij het zo duidelijk blijft verwoorden. (Ik meende trouwens ook dat het lóng-Covid was, dus met de nadruk op langdurig last van de longen, maar dat komt dus omdat de klemtoon altijd verkeerd is gelegd.) Verder: het lijkt mij ook belangrijk om de mensen te wijzen op de schade die wifi en andere straling aan je lichaam doet. Hoofdpijn en vermoeidheid heeft vaak te maken met een aanwezige DECT-telefoon en je (open) smartphone naast je bed. En ook andere elektrische apparatuur heeft invloed op je lichaam. Dank je voor je zonnige zelf. (Mooie illustratie van de moeder lam op de strijkplank :) L. Arts

Reactie plaatsen

Meer advies over 

vitaliteit en gezondheid?

Er staan meer dan 300 waardevolle artikelen op je te wachten!