Van (crash)diëten word je dik want zo werkt het

Afgelopen week ontving ik een wanhopige mail van Marianne. Ze wil graag afvallen en het lukt haar al een tijd om weinig te eten maar ze heeft het gevoel dat ze “steeds dikker en vormelozer aan het worden is”, zoals ze het zelf omschrijft. Ze heeft jaren van jojoën met haar gewicht achter de rug en allerlei (crash)diëten geprobeerd, maar heeft nu sterk indruk dat ze zelfs niet zal afvallen, al zou ze wekenlang maar één appel per dag eten. “Hoe kan dit toch?” vraagt ze me. Diëten en calorieën zijn mythes die nodig de wereld uit moeten. Dit wisten wetenschappers trouwens al in 1944.

De dieetindustrie faalt voor 98%

De dieetindustrie is een industrie waar jaarlijks miljarden euro’s en dollars in omgaan. Overal ter wereld, wanneer onze westerse voedingsproducten en junkfood-ketens worden geïntroduceerd, worden mensen zwaarder en snel daarna vaak ook zieker. Steeds meer mensen willen afvallen en volgen een dieet. 98 Procent van deze mensen zijn echter na een jaar weer terug op hun oude gewicht of zelfs zwaarder. Als de vliegtuigindustrie zulke dramatische cijfers zou hebben dan zou er morgen niemand meer in een vliegtuig stappen! De marketing van de dieetindustrie gaat echter onverwoestbaar door met het vertellen van verhalen dat het andere mensen wél is gelukt om blijvend af te vallen met hun dieet. Hoe frustrerend is dat, als het jou niet is gelukt? Geloof me; als we kijken naar de cijfers dan liegen ze voor 98%. De dieetindustrie is Big Business die zijn focus heeft op aandeelhouderswaarde, niet jouw gezonde gewicht. Plaatjes van mooie, slanke mensen zijn overal te koop op internet, het is maar dat je het weet.

Wat gebeurt er als je op dieet gaat?

Laat ik het eenvoudig houden: de meeste diëten draaien om het verminderen van het aantal calorieën dat je dagelijks binnen krijgt. Daar gaat het om te beginnen al mis want niet iedere calorie is hetzelfde. Een gekookt ei en een eierkoek kunnen misschien evenveel calorieën bevatten maar ze doen allebei iets héél anders in jouw lichaam en dat is waar het om gaat. Voeding geeft energie, maar jouw lichaam is geen auto waarbij 20 liter benzine je twee keer zoveel “energie” geeft als 10 liter benzine; je lichaam werkt veel complexer dan dat. De ene calorie is de ander niet.  Ik heb een artikel geschreven over de onzin van het calorieën tellen: klik daarvoor hier. 

Maar los even hiervan; de theorie van het diëten draait over het algemeen om het binnen krijgen van minder voeding. Je telt dus calorieën, schrapt of vermindert bepaalde voedingsmiddelen of vervangt een deel van je voeding door poeders, pillen of shakes. Wat gebeurt er dan in je lichaam?

Je eerste voorraadkamer

Op het moment dat je lichaam minder voeding krijgt zal het toch ergens haar energie vandaan moeten halen.  Je essentiële lichaamsfuncties gaan gewoon door en dat kost energie. Als je lichaam deze energie niet kan halen uit je voeding is de eerstvolgende bron van energie je voorraad glycogeen. Glycogeen heeft je lichaam opgeslagen in met name de cellen van je lever en spieren. Je lichaam heeft dit opgeslagen zodat je snel over extra energie kunt beschikken. Topsporters moeten deze voorraad nogal eens aanspreken.

Voor iedere gram glycogeen heeft je lichaam echter ook 4 gram vocht opgeslagen. Als je dus je voorraad glycogeen gaat aanspreken verdwijnt hiermee ook een deel van je lichaamsvocht.  De eerste paar kilo die je bent kwijtgeraakt bevatten dus helaas geen grammetje vet maar alleen je kostbare voorraad glycogeen en vocht.

Je tweede voorraadkamer

De volgende bron van energie die je lichaam zal aanspreken, als het nog steeds onvoldoende voeding krijgt, zijn de eiwitten in je spieren. Deze eiwitten kunnen namelijk ook worden omgezet in energie. Hoe lui je misschien ook op de bank ligt, je lichaam heeft toch energie nodig om je hart te laten slaan, je bloeddruk op peil te houden, je bloed door je aderen te laten stromen en je lever al haar 400 functies te laten uitvoeren Voor je lichaam zijn spieren van secundair belang voor je overleven. Dus “eet” je lichaam eerst wat van je spieren op. Dit is waardoor Marianne zegt dat haar lichaam steeds vormelozer lijkt te worden. Dat klopt ook: spieren geven vorm aan je lichaam!

Ondertussen wordt er ook wel wat vet verbrand maar het opeten van je spieren is vlek op vlek want juist spieren verbranden veel energie als je in rust bent. Hoe meer spieren je hebt, hoe makkelijker het is om op gewicht te blijven of af te vallen. Een kilo spieren verbrandt wel 100 calorieën per dag. Daarom zijn vrouwen in het nadeel als het gaat om afvallen: het is voor ons veel moeilijker om spieren op te bouwen. Mannen hebben spieren, vrouwen hebben vet. Eeuwenlang waren weelderige vrouwen in mode. Nu helaas niet meer.

Het laatste beschermingsmechanisme van je lichaam

Misschien denk je nu: “Oké, die eerste paar kilo stelt dus niet veel voor en verder moet ik ervoor zorgen dat ik mijn spieren behoud dus krachttraining is belangrijk. Maar op een zeker moment zal mijn lichaam toch wel vet gaan verbranden en val ik blijvend af als ik mijn dieet maar volhou?”  Krachttraining is zeker een goed idee! Maar daar zit een addertje onder het gras -blijvend afvallen als ik mijn dieet maar volhoud-.  En dat is waar zovelen de mist ingaan.

Je lichaam lijkt nog heel veel op dat van onze oermoeders in de oertijd. Eeuwenlang heeft de mens moeten overleven ten tijde van grote voedselschaarste en daar zijn we nog steeds heel goed op gebouwd. Je lichaam kan in feite veel beter overweg met schaarste dan met luilekkerland! Op het moment dat je op dieet gaat zal je lichaam steeds efficiënter met deze beperkte voeding omgaan. Je lichaam weet nog precies hoe dat moet. Het zal de energie die het krijgt heel spaarzaam en efficiënt gebruiken. Dit betekent dat je steeds minder afvalt terwijl je nog steeds zo weinig eet. Zelfs als je nóg wat minder gaat eten, gaat het afvallen langzamer omdat je lichaam ook daar weer efficiënt mee om zal gaan. Ondertussen wordt het steeds moeilijker om je dieet vol te houden want je kunt je futlozer, vermoeider, geïrriteerder of zelfs depressief gaan voelen. Je lichaam snákt ondertussen naar voeding en aangezien je nog steeds in luilekkerland woont is het gevaar groot dat je uiteindelijk door de knieën gaat voor die eierkoek. Of tien eierkoeken. Wat gebeurt er dan?

Het Minnesota-ondervoedingsexperiment

Aan het eind van de Tweede Wereldoorlog deden Amerikanen onderzoek om te kijken welk soort voeding de door honger zwaar getroffen bevolkingsgroepen weer snel op de been zou kunnen krijgen. Dit onderzoek staat bekend als het Minnesota-ondervoedingsexperiment. Hiervoor werd een groep vrijwilligers (alleen jonge mannen) zes maanden op een streng en eenzijdig voedingspatroon gezet. Men verwachtte dat ze zo’n 35 kilo per persoon zouden afvallen maar het afvallen ging steeds langzamer en gemiddeld bleven ze hangen rond de 17 kilo gewichtsverlies. Ondertussen werd de obsessie naar voeding steeds groter en werden de mannen steeds zwakker. Hierna kregen ze drie maanden een bepaald hersteldieet waarna ze twee maanden geen dieet meer hoefden te volgen. Tot verbazing van de onderzoekers waren de mannen na deze vijf maanden gemiddeld 10% zwaarder dan toen ze begonnen!

We begrijpen nu hoe dat dat komt. Hun lichaam had zich aangepast aan de verminderde calorieën en ging zuiniger om met de voeding die ze kregen, ook toen deze voeding weer volop beschikbaar was. Bovendien was door het verlies van spiermassa hun stofwisselingsniveau, ofwel hun basaalmetabolisme, verlaagd. Ook hierdoor werd de voeding die ze kregen sneller omgezet in vet.

De mannen in Minnesota kregen na verloop van een langere periode hun normale gewicht weer terug omdat dit experiment een eenmalig dieet voor ze was. Maar als jij jezelf regelmatig op dieet zet gebeurt dit iedere keer opnieuw: je verliest spiermassa en je lichaam leert steeds efficiënter met voeding om te gaan. Voilà Marianne: je wordt steeds vormelozer en verliest steeds minder gewicht.

Eérst gezond worden, dan pas afvallen

Ik zeg het zo vaak dat het een mantra aan het worden is: “Je moet éérst gezond worden voordat je kunt afvallen.” Een te dik lichaam is in veel gevallen ondervoed of op een andere manier niet in balans. Er kunnen veel redenen zijn waarom je niet afvalt. In dit geval betekent het dat je stofwisseling weer op gang moet komen en je ervoor moet zorgen dat je lichaam uit de overlevingsstand komt. Dit doe je, simpelweg, door te gaan eten en je lichaam een boost aan gezonde voedingsstoffen te geven waardoor het weet dat de schaarsteperiode eindelijk voorbij is. Gezonde voedingsstoffen zijn vooral veel groenten, kruiden, plantaardige eiwitten, gezonde vetten en complexe koolhydraten (maar niet teveel want die zitten ook in groenten) en dit alles met veel variatie.

Het zal je duidelijk zijn dat alles wat helpt om je spieren op te bouwen ook heel zinvol is. Zeker als je wat ouder bent krijgen die spieren snel het idee dat ze niet meer zo nodig zijn als je ze niet gebruikt. Use them or lose them! Het laatste wat je nodig hebt is geduld. Als je je lichaam jarenlang hebt verteld dat er schaarste is heeft het tijd nodig om zich te realiseren dat de schaarste voorbij is. Je lichaam is een fantastisch organisme dat zich voortdurend aanpast aan de omstandigheden om jou zo lang mogelijk in leven te houden. Als je dit begrijpt wordt het een kwestie van samenwerken in plaats van elkaar tegenwerken. Dan staat ook de weg open om weer van je lichaam te gaan houden in plaats van het als je vijand te zien.

Lees hier ook meer over in mijn boek Het Energieke Vrouwen VoedingsKompas.

Als je dit artikel waardevol vindt voor je gezondheid en vitaliteit help dan mee dit te verspreiden door het te delen met andere vrouwen. Dit kan door middel van de social media knoppen. Ik vind het ook altijd fijn als je een reactie achterlaat.