Tampons: toxische tijdbommetjes of valt dat mee?

Vrouwen zijn gevoelig voor hormoonverstorende stoffen, ik heb hier al veel over geschreven. Hoe zit het met toxische stoffen in onze tampons? Moeten we ons hier zorgen over maken of niet? Gastblogger Paula Kragten, hoofdredacteur van Period! Magazine, zet de feiten en fabels op een rij.  

First things first: waar worden tampons van gemaakt?

In de kern is een tampon niet meer dan een staafje samengeperst, absorberend materiaal (cellulose). Dat materiaal kan synthetisch zijn (rayon), natuurlijk (katoen) of een combinatie daarvan. Rondom de tampon zit meestal een kunststof coating, bijvoorbeeld polyetheen of polypropeen, om pluizen te voorkomen. Het touwtje is van katoen of rayon. De tampon zelf wordt luchtdicht verpakt in folie en de eventuele inbrenghuls is van karton of plastic. De exacte samenstelling varieert per product – of beter gezegd – per producent. Het geheim van de smid wordt goed bewaakt. Dat kan ook, want anders dan bij etenswaren en cosmetica producten hoeven fabrikanten geen bijsluiter of ingrediëntenlijst mee te leveren. Internationale regelgeving ontbreekt.

Is natuurlijk beter dan synthetisch?

Rayon (ook bekend onder de namen viscose en kunstzijde) heeft in vergelijking met katoen een minder groen imago omdat het linea recta uit de fabriek komt. Maar feitelijk wordt het gemaakt van een natuurlijk product: houtpulp. Hoe meer rayon een tampon bevat, hoe hoger het absorptievermogen is. Dat klinkt natuurlijk super, maar kan ook risico’s met zich meebrengen omdat dan de neiging bestaat een tampon langer in te houden, wat de kans op bacteriëngroei en Toxic Shock Syndrome verhoogt.

Er zijn meerdere factoren die een rol spelen

Katoen beschikt over allerlei fijne eigenschappen: het voelt fluweelzacht, ademt en is super absorberend. De keerzijde: katoen lijkt ecologisch en milieuvriendelijk, maar is het meest geteelde niet-voedingsgewas op aarde. Katoenplanten zijn enorme waterverslinders die zeer gevoelig zijn voor plagen en ziektes. Daardoor komt maar liefst 25% van het wereldwijde, jaarlijkse insecticidengebruik voor rekening van de katoenteelt. Die bestrijdingsmiddelen komen terecht in onze voedselketen en vind je ook terug in het eindproduct: tampons. Al is het in minieme hoeveelheden. Voor biologisch katoen kiezen is een stap in de goede richting. Maar het aandeel biologisch katoen is wereldwijd nog maar zo’n 3%. Lang verhaal kort: ‘natuurlijk’ is niet altijd beter dan synthetisch. Chemische stoffen zijn niet per se giftig en giftige stoffen vind je ook in de vrije natuur. Er zijn meerdere factoren die bepalen of een product gezond of ongezond is.

Tampons worden inderdaad gebleekt

Of het nu rayon is of katoen, alle grondstoffen voor tampons worden gebleekt. Daaraan dankt het product de hagelwitte kleur die wij met ‘gezond’ en ‘fris’ associëren. Vroeger gebruikte men daarvoor chloorgas. Een bijproduct van chloor is dioxine; een goedje dat nogal giftig kan zijn en berucht is om zijn kankerverwekkende eigenschappen. Sinds de jaren negentig worden tampons en maandverband meestal gebleekt met waterstofperoxide. Inderdaad, het middel dat de tandarts en kapper gebruiken voor onder meer het bleken van tanden, het te lijf gaan van ontstekingen en voor het verven van grijze lokken of het zetten van een permanentje. Waterstofperoxide is een verbinding van waterstof en zuurstof. Vandaar de bijnaam zuurstofwater en de aanbeveling op sommige tamponverpakkingen dat het product met zuurstof is gebleekt.

Tampons en maandverband van biologische katoen

Dat tampons baarmoederkanker zouden veroorzaken is in geen enkele epidemiologische studie aangetoond. Wel wordt vrouwen die het Humaan Papillomavirus (HPV) virus dragen dat baarmoederhalskanker veroorzaakt, geadviseerd over te stappen op maandverband en/of producten van biologisch katoen. Dat advies kreeg bijvoorbeeld Mariah Mansvelt Beck die daarop in 2014 het Nederlandse label Yoni lanceerde: toxic-free maandverband van biologisch katoen. Het Britse label Natracare (1989) ontstond op eenzelfde manier: oprichtster Susie Hewson maakte zich kwaad over de lakse houding van reguliere tamponfabrikanten en nam zich voor een gifvrij alternatief te maken met respect voor de gezondheid van de gebruiker en het milieu. Het eerste ecologische tamponmerk ter wereld was daarmee een feit.

Hoe zit het met het risico op Toxic Shock Syndrome?

Synoniem voor het Toxic Shock Syndrome (TTS) is inderdaad … tamponziekte. Al zijn niet tampons, maar de bacterie Staphylococcus Aureus de oorzaak. Er is wel een verband. Uit onderzoek is namelijk gebleken dat tampongebruik het risico vergroot. Ongeveer de helft van de mensen die aan het syndroom lijden, zijn menstruerende vrouwen en meisjes, en dan vooral meisjes tussen 15 en 19 jaar. Toch kun je ook TSS krijgen als je man bent of helemaal geen tampons gebruikt.

De link tussen TSS en tampons werd in 1980 ontdekt door de Amerikaanse Centers for Disease Control and Prevention. Datzelfde jaar werden de superabsorberende en volledig uit synthetische vezels gemaakte Rely-tampons van Procter & Gamble uit de handel genomen die als aanstichter werden gezien. Maar daarmee was het probleem niet opgelost: in 1983 werden meer dan 2.200 gevallen van TSS gerapporteerd. In meer dan 80% van de gevallen betrof het tampongebruikende vrouwen. Inmiddels zijn tamponfabrikanten verplicht voor TSS te waarschuwen en de absorptiegraad op de verpakking te vermelden; deze wordt aangegeven middels druppels.

TSS door tampongebruik komt zelden voor

TSS door tampongebruik komt gelukkig zelden voor: het gaat om drie tot vijftien gevallen per 100.000 menstruerende vrouwen per jaar. De ziekte kan dodelijk zijn (circa 5% van de patiënten overlijdt eraan, maar als TSS tijdig wordt onderkend is deze eenvoudig te behandelen met antibiotica). Slachtoffers – of hun familieleden in geval van een dodelijke afloop – zoeken wel steeds vaker de pers. Zomer 2015 stond fotomodel Lauren Wasser bijvoorbeeld in the picture; zij verloor haar onderbeen als gevolg van TSS. Ook de ouders van de Amerikaanse Jemma-Louise Roberts zochten de media; zijn overleed op 13-jarige leeftijd aan wat een griepje leek, maar TSS bleek te zijn.

Kan sporen bevatten van … asbest?

Tampons kunnen dus plastics en ander kunststoffen, sporen van pesticiden, chloor en dioxine en naar verluid ook lijmresten en zelfs asbest bevatten. Stoffen die aan een breed scala van vervelende aandoeningen worden gelinkt: van schimmelinfecties en vaginale droogheid tot hormoonstoornissen, baarmoederkanker, onvruchtbaarheid en uiteraard het Toxic Shock Syndrome. Ergo: dat helderwitte wonderstaafje lijkt op gezette tijden wel een tikkende tijdbom. Maar dat er vaker schadelijke stoffen in tampons worden ontdekt wil nog niet zeggen dat er vaker en/of opzettelijk schadelijke stoffen aan worden toegevoegd.

We kunnen één druppel gif in een meer ontdekken

Moderne onderzoekstechnieken maken het mogelijk om bij wijze van spreken één druppel gif in een meer te detecteren. Zo ontdekten wetenschappers van de Argentijnse National University of La Plata onlangs glyfosaat in tampons; een stof die voor onkruidverdelgers als RoundUp wordt gebruikt. Het ging om minder dan een miljoenste gram per tampon, maar de toon was gezet: 85% van alle tampons zou glyfosaat bevatten. Wetenschapsjournalisten in onder meer de Volkskrant benadrukten dat het om extreem kleine hoeveelheden gaat: zelfs als je levenslang dagelijks tampons zou gebruiken blijf je nog ver onder de norm die de Wereldgezondheidsraad (WHO) acceptabel vindt.

Een broodje aap verhaal

Als reactie op de almaar aanhoudende onrust publiceerde de Amerikaanse Food and Drug Association (FDA), de grootste geneesmiddelenautoriteit ter wereld, daarom een lijvig rapport over de kwestie. Daarin werden diverse aantijgingen onder de loep genomen. Bijvoorbeeld de bewering dat fabrikanten asbest in hun tampons stoppen om vrouwen heviger te laten bloeden. Zo zouden ze de omzet verhogen. Dat bleek gelukkig een broodje aap verhaal. ‘Asbest wordt niet toegevoegd aan tampons en kan ook niet vrijkomen bij het produceren van sanitaire producten. Hierop wordt streng gecontroleerd; asbest toevoegen zou een misdrijf zijn,’ aldus de FDA. 

Over dioxine zegt de FDA: ‘Als er al dioxine in tampons zit, dan is dit in zo’n kleine hoeveelheid dat het verwaarloosbaar is (0.1 tot 1 deel per triljoen deeltjes). Eventuele dioxine in tampons is veel minder dan de hoeveelheid dioxine die normaal al in je lichaam voorkomt – bijvoorbeeld door je voeding – en vormt dus geen gezondheidsrisico. Bovendien worden steeds meer tampons op chloorvrije manieren gebleekt … wat het risico op dioxine nog meer vermindert.’

Storm in een glas water?

Ja en nee. De menstruele hygiëne-industrie is een miljardenindustrie die in handen is van maar een paar spelers: Proctor & Gamble, Kimberly-Clark en Johnson & Johnson. Criticasters zien de FDA als een slager die zijn eigen vlees keurt en naar het effect van tampongebruik op de lange termijn is nog geen gedegen onderzoek gedaan.

Het Chem Fatale Report: Potential Health Effects of Toxic Chemicals in Feminine Care Products (1) dat Women’s Voices for the Earth in 2013 publiceerde, is aanmerkelijk kritischer van toon dan het FDA-rapport. Ook de daaruit voortvloeiende actie Detox the Box (2) windt er geen doekjes om: de lijst chemische stoffen die in tampons, maandverband, vochtige doekjes, vaginale wasproducten en douches en andere intieme producten voor vrouwen kunnen voorkomen is ellenlang. Dat er geen duidelijke bijsluiter bij tampons en maandverband zit voedt de onrust alleen maar meer. Waarom vraag je je af. Ellenlange lijsten met E-nummers en andere additieven hebben er ook niet voor gezorgd dat de koekjesmarkt is ingestort.

Dus waar blijft de bijsluiter?

Goeie vraag. Anders dan bij etenswaren en cosmeticaproducten hoeven de tamponfabrikanten geen volledige ingrediëntenlijst mee te leveren. Maandverband en tampons moeten ‘veilig’ zijn volgens de richtlijnen van de General Product Safety Directive. Verdere EU-regelgeving ontbreekt. Tamponfabrikanten zijn vooralsnog alleen verplicht om het risico op TSS en de absorptiegraad op de verpakking te vermelden; deze wordt met druppels aangegeven. Dat is en blijft een merkwaardige zaak voor producten die zo dicht op de huid of zelfs inwendig worden gedragen. De vagina is een van de sterkst absorberende delen van het vrouwenlichaam. Stoffen die door de huid dringen komen direct in de bloedbaan terecht. En we hebben het niet over een incidentele blootstelling. Vrouwen menstrueren zo’n veertig jaar van hun leven en gebruiken in die tijd zo’n 14.400 wegwerp maandverbanden en tampons.

Nadenken over alternatieven dan maar?

Daar wordt niemand slechter van. Via de hashtag #menstruatietransitie wordt opgeroepen om eens na te denken over een gezondere én groenere menstruatie. Bijvoorbeeld door te kiezen voor wasbaar maandverband of menstruatiecups want los van de vermeende toxische stoffen brengen wegwerpproducten een enorme afvalberg met zich mee: naar schatting 100 kilo niet recyclebaar afval per vrouwenleven. Van een menstruatiecup heb je er maar één nodig en die gaat jarenlang mee. Doordat het menstruatiebloed wordt opgevangen in plaats van geabsorbeerd drogen slijmvliezen niet uit, wat minder allergische reacties en irritatie zou geven. Nog los van het voordeel voor je portemonnee. Voor meer informatie en om te bestellen klik hier. 

Wil je toch maandverband, inlegkruisjes of tampons gebruiken, gebruik dan biologisch afbreekbare gemaakt van 100% katoen en niet gebleekt met chlorine. Producten van het merk Yoni kan je hier bestellen. Andere goede merken zoals Natracare zijn te koop bij Ekoplaza.

Tips voor veilig tampongebruik

• Houd een tampon niet langer in dan de maximale tijd die op de verpakking staat aangegeven.
• Gebruik er een die zo klein mogelijk is, die een laag absorptievermogen heeft en die niet pluist.
• Grieperig gevoel? Symptomen van TSS zijn hoge koorts, overgeven, diarree, uitslag die op zonnebrand lijkt, duizeligheid en flauwvallen. Doen deze verschijnselen zich voor als je tampons gebruikt tijdens de menstruatie, ga dan naar de huisarts.
• Tampons absorberen vocht. Dus ook zwemwater. Verwissel je tampon daarom na het zwemmen.
• Was je handen niet alleen nadat je een tampon hebt ingebracht, maar ook ervoor. Ook als je een inbrenghuls gebruikt.

Paula Kragten

www.period.nl

Als je dit artikel waardevol vindt voor je gezondheid en vitaliteit help dan mee dit te verspreiden door het te delen met andere vrouwen. Dit kan o.a. door middel van de social media knoppen. Ik vind het ook altijd fijn als je een reactie achterlaat.

Bronnen

1 https://www.womensvoices.org/menstrual-care-products/chem-fatale-report/

2 https://www.womensvoices.org/menstrual-care-products/detox-the-box/